Piramidespelen: wat is dat en hoe herken je er één?

In 2001 bood een nieuw bedrijf genaamd Fortune Hi-Tech Marketing een interessante opportuniteit aan. Je kon er aan de slag als zelfstandige verkoper om zo te bouwen aan “een financieel onafhankelijke toekomst”. Het aanbod van Fortune Hi-Tech Marketing richtte zich op iedereen, ongeacht werkervaring of vooropleiding. Voor 100 à 250 euro per jaar had je een licentie op zak en kon je aan de slag.

Wat je precies moest of wilde verkopen, maakte eigenlijk niet zo veel uit. Je kon telefoonabonnementen slijten. Maar pakweg ook schoonheidsproducten. De kunst was echter niet om zoveel mogelijk abonnementen of gezichtsmaskers te verkopen - die leverden slechts een beperkte commissie op. Waarmee je wél goed geld kon verdienen was met het rekruteren van nieuwe verkopers (ongeveer 175 euro per nieuwe verkoper). Rekruteerden je nieuwe verkopers op hun beurt ook nieuwe verkopers? Dan ging de kassa weer aan het rinkelen.

Mensen die aan de slag gingen bij Fortune Hi-Tech Marketing verzamelden ook "punten" om op de managementladder te stijgen. Hoe hoger het niveau, hoe hoger je commissies konden worden. Maar om op hogere niveaus te komen, moest je een aantal producten verkopen en een eigen team van verkopers rekruteren, die op hun beurt weer anderen moesten werven.

Op zijn hoogtepunt telde het bedrijf meer dan 100.000 verkopers. 28% verdiende niks, en dus minder dan ze ingelegd had. Van degene die wel inkomsten kregen, verdiende zo'n 54% gemiddeld 80 euro per maand. Ongeveer 41% verdiende gemiddeld 215 euro per maand. En zo'n 5% verdiende gemiddeld 2.225 euro per maand. Van de meer dan 100.000 medewerkers verdienden er 7 meer dan 1 miljoen euro per maand.

Fortune Hi-Tech Marketing werd uiteindelijk ruim 10 jaar na de oprichting veroordeeld voor het leiden van een piramidescpel: een vorm van fraude waarbij deelnemers geld verdienen door anderen over te halen om mee te doen. Dat het bedrog zó lang in stand werd gehouden, kwam onder meer doordat het bedrijf de praktijken zo goed kon maskeren.

Hoe werkt een piramidespel?

Doorgaans vraagt de oprichter aan de eerste deelnemers om geld in te leggen en het piramidespel te promoten. Vervolgens werft deze groep nieuwe leden aan en ontvangt ze hiervoor een deel van wat de nieuwe rekruten inleggen, terwijl de oprichter ook een deel ontvangt. Het patroon herhaalt zich bij elke nieuwe groep waarbij inkomsten naar de hogere niveaus worden doorgesluisd. Dit verschilt van een Ponzi-schema waarbij de inleg in het geheim wordt overgemaakt naar de bestaande deelnemers, die denken dat het uitbetaalde geld uit legale investeringen komt.

Zodra het piramidespel uitbreidt, wordt het voor nieuwe leden moeilijker om geld te verdienen. Als voorbeeld nemen we een piramidespel waarbij iedereen 5 mensen werft om winst te kunnen maken. De oprichter werft 5 personen aan en elk van hen werft er 5 aan. De tweede wervingsronde bestaat uit 25 personen die op hun beurt 5 personen werven - in totaal 125 nieuwe leden. Bij de vijftiende wervingsronde zullen de 1,2 miljard nieuwste leden in totaal meer dan 6 miljard personen (zeg maar de rest van de wereldbevolking) moeten werven om geld te kunnen verdienen. In dit scenario verliezen de nieuwste leden, meer dan 80% van de deelnemers aan het piramidespel, al het geld dat ze hebben ingelegd. En in werkelijkheid verliezen ook veel vroege instappers de strijd.

Piramidespelen zijn levensvatbaar zolang de laagste niveaus breder blijven dan de bovenste. Maar zodra de laagste niveaus krimpen, stort de hele structuur in elkaar. Door de exponentiële groei die nodig is, kan zo’n constructie onmogelijk eeuwig in stand blijven en zullen veel mensen steevast hun geld verliezen.

Hoe herken je een piramidespel?

Piramidespelen zijn in de meeste landen (zoals België) illegaal, maar ze zijn niet altijd makkelijk te herkennen. Ze worden soms verpakt onder de vorm van een ‘beleggingsclub’. Soms bestaat de beloning niet uit geld maar uit cadeaus. En dan zijn er ook nog de zogenaamde multi-levelmarketingbedrijven, zoals Herbalife.

Piramidespelen en legitieme multi-levelmarketingbedrijven zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden. In theorie is het verschil dat de leden van multi-levelmarketingbedrijven vooral een vergoeding krijgen voor het verkopen van een bepaald product of dienst, terwijl piramidespelen hun leden vooral vergoeden voor het werven van nieuwe verkopers. In de praktijk maken multi-levelmarketingbedrijven het vaak onmogelijk voor leden om louter en alleen via verkoop winst te maken. Veel bedrijven zoals Fortune Hi-Tech Marketing doen zich voor als legale multi-levelmarketingbedrijven, door met een product of dienst het piramidespel te maskeren.

Piramidespelen richten zich vaak op kwetsbare groepen en spiegelen hen een beter leven voor. Piramidespelen verleiden mensen met de belofte op meer autonomie en rijkdom. Wanneer deelnemers geen geld verdienen, kunnen ze dat zichzelf verwijten in plaats van het systeem. Het systeem breidt zich dan ook vaak uit voordat duidelijk wordt dat de meeste leden eigenlijk geen winst maken. Vaak schamen de gedupeerden zich en houden ze zich gedeisd.

Enkele alarmsignalen:

• Beloftes voor grote, levensveranderende inkomens en stevige winsten.
• Je moet betalen om in te stappen.
• Je krijgt een vergoeding om anderen te rekruteren.
• Tijdsdruk ('Doe nu mee of loop de kans van je leven mis.')
• Je wordt gevraagd om de producten of diensten zelf te kopen.
• Je verkoopt cursussen of services die niet tastbaar zijn.

Piramidespelen in België

Ook in ons land worden mensen slachtoffer van piramidespelen. Of worden zelfs piramidespelen opgezet. Zo werden in juni 2021 Belgische oprichters van Vitae opgepakt. Aan de gelijknamige cryptomunt was een sociaal netwerk gekoppeld dat gebruikers zou belonen als ze nieuwe leden aanbrachten. In realiteit was het netwerk - dat vanuit België opereerde - er vooral op gericht de top van de piramide te verrijken. Ruim 220.000 mensen investeerden in de cryptomunt.

De financiële toezichthouder FSMA komt geregeld met waarschuwingen over (mogelijke) piramidespelen. De jongste jaren is er onder meer een verhoogde activiteit van ondernemingen die computerprogramma’s commercialiseren of opleidingen aanbieden om te handelen in vreemde valuta, cryptomunten en in ons land verboden CFD’s (een bepaald type financiële derivaten). De commercialisering gebeurt veelal via een piramidestructuur waarbij gebruikers van het programma andere gebruikers moeten aanbrengen om een commissie, korting op het softwarepakket of abonnement te krijgen. Ook wordt beleggers vaak beloofd dat ze op erg korte tijd rijk kunnen worden. 

Het FSMA raadt aan om deze adviezen te volgen:

• Controleer de identiteit van de aanbieder: naam, maatschappelijke zetel, land van vestiging, contactgegevens, vergunning voor dergelijke aanbiedingen ... Is de aanbieder buiten de EU gevestigd, bedenk dan dat er extra juridische moeilijkheden kunnen ontstaan mocht je in een conflictsituatie komen.
• Wees beducht voor 'cloned firms'. Dat zijn ondernemingen die zich uitgeven voor andere, legitieme ondernemingen waarmee ze geen enkele band hebben. Vaak gaat het om identiteitsdiefstal.
• Vraag de aanbieder altijd om duidelijke en verstaanbare informatie. Lees die informatie met een kritische blik. Beleg nooit in een product dat je niet perfect begrijpt.
• Wees op je hoede als een verkoper je een buitensporige winst belooft. Als een rendement te mooi is om waar te zijn, is het dat meestal ook.