Het struisvogeleffect: waarom we soms onze geldzaken negeren

Stel dat je de laatste tijd veel uit eten bent geweest, wellicht meer dan je budget toelaat. Je weet dat je je bankrekening zou moeten controleren om te zien hoe groot de ‘schade’ is. Maar telkens als je eraan denkt … stel je het uit.

Dat is het struisvogeleffect: de neiging om onaangename informatie te negeren of te vermijden. Meldingen of brieven van je bank laat je ongeopend … Je weet dat je je belastingaangifte moet indienen, maar je blijft het voor je uitschuiven, omdat je bang bent voor het bedrag dat je mogelijk moet betalen … het zijn allemaal voorbeelden van het struisvogeleffect.

Financiële fobie

Iedereen worstelt wel eens met zo’n struisvogel: je vertelt jezelf dat je het druk hebt, dat je het later zal doen, of dat je het op dit moment gewoonweg niet wíl weten. Maar soms kan die struisvogel ook grotere vormen aannemen. Onderzoekers van de Universiteit van Cambridge geven aan dat mogelijk 20% van de bevolking een of andere financiële fobie heeft. Dat heeft niet noodzakelijk met een gebrek aan financiële kennis te maken.

Ook hoogopgeleide mensen blijken ermee te kampen. Ze gedragen zich niet bepaald roekeloos of gooien geen geld over de balk. Maar ze raken gewoon gevangen in een toestand die het hen erg moeilijk maakt om met hun financiën om te gaan, waardoor ze hun geldzaken niet onder ogen willen zien. Het is misschien verleidelijk om dit af te doen als luiheid. Maar ze doen er soms net alles aan om informatie te vermijden, zelfs als die makkelijk te vinden en gebruiken is.

Geen gebrek aan kennis

Puur rationeel gezien is er geen reden om je kop in het zand te steken. Integendeel: als er een probleem is, kan je de koe maar beter meteen bij de horens vatten voordat het probleem groter wordt.

Hoe komt het dat we het dan toch doen? Een eenduidige verklaring voor dit fenomeen is er niet, maar het staat wel vast dat onze financiële beslissingen nauw verbonden zijn met emoties.

Anders gezegd: vaak denken we rationeel met geldzaken om te gaan, maar in de praktijk worden we ook sterk beïnvloed door onze emoties en psychologische mechanismen. Dat heeft weinig met ‘een gebrek aan kennis of verstand’ te maken, maar veeleer met invloeden waar we - hoe slim we ook zijn - ons moeilijk aan kunnen onttrekken.

Liever geen verandering

In 2000 kreeg Daniel Kahneman de Nobelprijs voor economie voor zijn werk waarbij hij psychologische inzichten toepaste op de economische theorie. Een voorbeeld van Kahneman's inzichten is het fenomeen van de 'status quo bias'. Dit houdt in dat mensen de neiging hebben om de huidige situatie te verkiezen boven verandering, zelfs als de verandering een betere uitkomst kan bieden.

In financiële termen betekent dit dat iemand liever blijft vasthouden aan een ineffectieve spaarstrategie of een ongunstige hypotheek, omdat het makkelijker voelt dan de complexiteit en onzekerheid van verandering aan te gaan.

Slecht nieuws? Nee bedankt

Een ander voorbeeld: over het algemeen hebben mensen een sterke voorkeur voor positieve informatie. We hebben de neiging om optimistische voorspellingen te doen. En zijn eerder geneigd om positieve gebeurtenissen te herinneren dan negatieve. Plus, wat belangrijk is voor het struisvogeleffect, we besteden meer aandacht aan positieve informatie.

Denk aan het feit dat mensen geneigd zijn om aan het begin van de maand te kijken hoeveel geld er op hun rekening bijkwam, en op het einde niet willen kijken hoeveel er wegvloeide.

Onze voorkeur voor positief nieuws leidt ertoe dat we ook geneigd kunnen zijn de kop in het zand te steken.

Wat zijn de gevolgen?

Het struisvogeleffect kan ernstige gevolgen hebben voor je financieel welzijn. Door je financiële situatie te negeren, kun je sneller in de problemen raken zonder het te beseffen. Rekeningen kunnen zich opstapelen en schulden kunnen ongemerkt groeien. Dit kan niet alleen leiden tot financiële stress, maar ook tot een gevoel van machteloosheid en verlies van controle.

Daarnaast kan het je langetermijndoelen in gevaar brengen. Denk aan sparen voor een huis of voor je pensioen. Door geen realistisch beeld te hebben van je financiële situatie, kun je geen effectieve strategieën ontwikkelen om deze doelen te bereiken. Bovendien kan het vermijden van financiële planning ertoe leiden dat je belangrijke kansen misloopt, zoals het investeren in rendabele mogelijkheden of het optimaliseren van je belastingaangifte.

Het kan ook invloed hebben op je mentale gezondheid. Het voortdurende gevoel van dreiging door ongeopende rekeningen en onbekende financiële verplichtingen kan leiden tot angst en depressie. Dit kan weer een negatieve spiraal creëren waarin je nog meer geneigd bent je financiële problemen te negeren.

Hoe tackel je jouw struisvogel?

Als je geregeld last hebt van je struisvogel, begin dan met te erkennen dat de strijd echt is. Het is soms niet zozeer een financiële uitdaging, maar vooral een mentale uitdaging. Je eerste doel is niet zozeer om minder uit te geven of om meer geld te verdienen, maar om alles te doen wat nodig is om je rustiger en minder angstig te voelen.

• Als je een vast inkomen hebt, kun je het beste op de betaaldag je saldo controleren. Dit betekent dat je vanuit een relatief sterke positie begint - probeer vervolgens stapsgewijs (bijvoorbeeld wekelijks) je rekening te checken. Sta even stil bij hoe je je telkens voelt als je het bedrag ziet.
  
  
• Roep de hulp in van een vriend of kennis die je vertrouwt en bespreek je situatie. Soms helpt het om een buitenstaander een blik op je situatie te laten werpen, omdat zij mogelijk objectiever en minder emotioneel betrokken zijn.
  
  
• Maak een gestructureerd plan om je financiën onder controle te krijgen. Begin met kleine, haalbare stappen. Bijvoorbeeld, stel een wekelijkse herinnering in om je uitgaven te overlopen of zet reminders in je agenda om je administratie in orde te brengen. Dit kan helpen om het overweldigende gevoel te verminderen en geleidelijk aan te wennen aan het beheren van je geld.
  
  
• Als dat je helpt: automatiseer zoveel mogelijk je financiële processen zodat je minder hoeft na te denken over het tijdig betalen van je rekeningen of het apart zetten van spaargeld. Dit vermindert de mentale belasting en zorgt ervoor dat je financiële zaken op orde blijven zonder dat je er constant mee bezig hoeft te zijn.
  
  
• Overweeg om een bank of app te gebruiken die je een saldo-update stuurt zodra je geld uitgeeft. Dat helpt je ook om je uitgaven in de gaten te houden.
  
  
• Hoewel een gebrek aan kennis niet de primaire oorzaak is van het struisvogeleffect, kan het vergroten van je financiële kennis wel helpen om meer vertrouwen te krijgen in je vermogen om je geldzaken te beheren. Hoe meer je weet, hoe minder angstig je je zal voelen bij het nemen van financiële beslissingen.